Zaburzenia snu i problemy ze snem są częstym zjawiskiem u dzieci. Ich występowanie szacuje się w granicach 25–40%. Długotrwałe zaburzenia snu są bardzo niebezpieczne. Powodują pogorszenie rozwoju fizycznego i wydolności organizmu, a także funkcjonowania społecznego, poznawczego, szkolnego i emocjonalnego. W dzisiejszym wpisie na podstawie wyników badań, chciałam Wam pokazać, jak problemy ze snem wpływają na rozwój dziecka oraz funkcjonowanie całej rodziny!
Zaburzenia snu u dzieci – przyczyny i objawy
Okazuje się, że problemy ze snem u dziecka są najczęściej spowodowane:
- brakiem warunków sprzyjających spaniu (higiena snu)
- nieadekwatnym czasem przeznaczonym na sen
Sen ma ogromne znaczenie w życiu każdego człowieka, a zwłaszcza dziecka ze względu na jego szybki rozwój biologiczny i społeczny. Zapotrzebowanie na sen zmniejsza się wraz z wiekiem.
W okresie noworodkowym wynosi ono 16–19 godzin, w drugim roku życia ok 13 godzin, u dzieci w wieku przedszkolnym 10-11 godzin, natomiast u dzieci szkolnych tylko 9 godzin na dobę.
Jakość i długość snu wpływa na prawidłowy przebieg procesów życiowych jednostki, regulację rytmów około dobowych, rozwój intelektualny i emocjonalny. W szerszym kontekście ma również wpływ na rodziców, ich nastrój i funkcjonowanie całej rodziny.
Powikłania bezsenności u dzieci można podzielić na trzy główne kategorie:
- Somatyczne
- Psychiczne
- Społeczne
W dzisiejszym wpisie postanowiłam skupić się głównie na powikłaniach poznawczych i społecznych.
Zaburzenia snu u dzieci – powikłania poznawcze
1. Obniżenie nastroju/zaburzenia lękowe
W badaniu przeprowadzonym na grupie 676 dzieci szkolnych wykazano, że późne zasypianie (po 22.00) w połączeniu z nieharmonijnym życiem rodzinnym (brak stałego planu dnia) lub brakiem bliskich relacji między rodzicem a dzieckiem, ponad czterokrotnie zwiększa ryzyko wystąpienia depresji u dzieci.
Kolejne badania pokazały, że dzieci śpiące poniżej 7,5 godzin na dobę w wieku 9 lat, po 5 latach miały nieznacznie zwiększone ryzyko występowania objawów lękowych i depresyjnych.
Wyniki tych badań potwierdziły się równie w 11 innych krajach tj. Estonia, Francja, Niemcy, Izrael, Austria, Węgry, Słowenia, Włochy, Hiszpania, Rumunia, Irlandia.
Wiele dzieci cierpiących na zaburzenia snu rozwija się w rodzinach nieharmonijnych, nieumiejących stawiać granic, dodatkowo pogłębiających problemy dziecka ze snem.
2. Zaburzenia uwagi, kontroli impulsów, funkcji wykonawczych
W eksperymencie badacze zalecili połowie rodziców wydłużenie dzieciom czasu snu o godzinę, drugiej połowie – skrócenie o godzinę.
Co się okazało?
Po pięciu dniach eksperymentu poprosili nauczycieli, którzy byli nieświadomi, że dzieci brały udział w jakimkolwiek eksperymencie o uzupełnienie kwestionariuszy oceniających funkcjonowanie emocjonalne, uwagę oraz zachowanie uczniów.
Okazało się, że wydłużenie snu wiązało się ze znaczącą poprawą w kwestii stabilności emocjonalnej, uwagi oraz zachowań impulsywnych. Ograniczenie snu u dzieci wiązało się z istotnym pogorszeniem tych parametrów.
Nawet nieduże, przewlekłe ograniczenie snu (w stosunku do prawidłowej dla wieku długości snu) może wywoływać problemy z koncentracją uwagi, nadruchliwością, nasileniem zachowań agresywnych, utrzymywaniem się zaburzeń zachowania.
3. Pogorszenie pamięci i osiągnięć szkolnych
Niewystarczająca ilość i jakość snu ma również bezpośrednie przełożenie na osiągnięcia szkolne u starszych dzieci. Dzieci, które spały mniej niż dziewięć godzin, miały zdecydowanie gorsze wyniki niż te, które spały ponad dziewięć godzin na dobę.
Zauważono również, że senność w ciągu dnia negatywnie wpływała na koncentrację oraz motywację do nauki.
W podobnym badaniu oceniającym związek długości snu z wynikami szkolnymi badacze wykazali, że czynnikiem pośredniczącym była zwiększona senność w ciągu dnia pogarszająca poziom koncentracji uwagi, która bezpośrednio przekładała się na oceny.
Zaburzenia snu u dzieci funkcjonowanie społeczne
1. Sen a funkcjonowanie społeczne
Coraz większe zainteresowanie budzi związek pomiędzy funkcjonowaniem społecznym a snem.
Dostępne wyniki badań sugerują, że młodzi ludzie doświadczający bezsenności często cierpią z powodu wycofania społecznego, deficytów interpersonalnych oraz obniżonej samooceny.
W badaniu przeprowadzonym na grupie ponad 11 tysięcy nastolatków w 11 krajach europejskich stwierdzono, że im krótszy sen, tym częściej pojawiają się zaburzenia zachowania.
2. Stały plan dnia dziecka a sen
Interesujące wyniki uzyskali również inni badacze, którzy przez 30 pierwszych miesięcy życia obserwowali funkcjonowanie ponad 300 par rodzic–dziecko.
Dzieci, którym rodzice zapewniali stałe, niezmienne ramy snu (zmienność dzień do dnia poniżej godziny), uzyskały lepsze rezultaty w kwestii autonomii, regulacji emocjonalnej i empatii.
Prawidłowy sen wydaje się również pozytywnie skorelowany z akceptacją rówieśników, lepszymi umiejętnościami społecznymi, rozumieniem przyczyn powstawania emocji, słownictwem biernym oraz zaangażowaniem w życie społeczne.
3. Obniżenie nastroju matki i zaburzenie funkcjonowania rodziny – a sen dziecka
Niewątpliwie depresja u matki, stres rodziców czy zaburzone funkcjonowanie rodziny mają negatywny wpływ na sen dziecka!
Okazuje się jednak, że ta relacja działa dwukierunkowo. Bezsenność dzieci niekorzystnie wpływa na nastrój mam.
Poziom senności i stresu w ciągu dnia u rodziców, co przekłada się na funkcjonowanie całej rodziny!
Wyniki badania wykazały, że zaburzenia snu u dzieci są istotnym czynnikiem ryzyka zaburzeń snu u matek. Kiedy sen mam jest zaburzony, dochodzi u nich do obniżenia nastroju, zmęczenia i podwyższonego poziomu stresu.
4. Rytuały przed snem a jakość snu dziecka
Badacze przeprowadzili trzytygodniowe badanie z grupą kontrolną na grupie 405 par mama – dziecko (wiek do 36 miesięcy). Interwencją mającą poprawić jakość snu dziecka było wprowadzenie rytuałów przed snem w połowie rodzin.
W grupie z rytuałami przed snem stwierdzono znaczącą redukcję zaburzeń snu u dzieci, a także istotną poprawę nastroju matek.
Udowodniono również pozytywny wpływ psychoedukacji matek niemowląt na zmniejszenie częstości behawioralnych zaburzeń snu u dzieci w późniejszym wieku. Ponadto wskazano na rzadsze utrzymywanie się objawów depresyjnych u matek.
Zaburzenia snu u dzieci – podsumowanie:
Badania jasno pokazują, że pogorszenie jakości lub skrócenia snu u dziecka wpływa na:
- częstsze zaburzenia uwagi, kontroli impulsów oraz funkcji wykonawczych
- pogorszenie pamięci i osiągnięć szkolnych
- zaburzone funkcjonowanie społeczne
- obniżenie nastroju matek
- zaburzenia funkcjonowania rodziny